Jak monitorować plantację i skutecznie zwalczać stonkę ziemniaczaną?
Larwy stonki ziemniaczanej żerujące na liściach mogą przyczynić się do znacznego uszkodzenia części nadziemnych, tym samym ograniczając proces fotosyntezy. Wzrost i rozwój rośliny zostaje zaburzony, co przyczynia się również do gorszej asymilacji składników w bulwach. Jak prawidłowo monitorować uprawy ziemniaka, jakie środki stosować i w którym stadium najlepiej zwalczać stonkę ziemniaczaną, aby nie doprowadzić do tzw. gołożeru?
Stonka ziemniaczana — kiedy spodziewać się szkodnika?
Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata) to powszechnie znany szkodnik ziemniaków, który występuje w całej Polsce. Chrząszcze te pochodzą z USA i nie bez powodu są znane zarówno wśród producentów ziemniaków, jak i osób uprawiających ziemniaki w przydomowych ogródkach. Inwazja stonki ziemniaczanej może doszczętnie zniszczyć plantację. Główną przyczyną szkód są larwy żerujące na liściach.
W naszym klimacie w trakcie jednego sezonu wegetacyjnego mogą wystąpić dwa, a nawet trzy pokolenia stonki ziemniaczanej. Wiosną pierwszy nalot pojawia się, gdy temperatura gleby zaczyna utrzymywać się na poziomie ok. 14 °C. W standardowych latach warunki te pokrywają się z terminem kwitnienia drzew, takich jak bez lub kasztanowiec. Należy jednak pamiętać, że w ostatnich latach wiosna cechuje się dynamicznymi zmianami pogody, dlatego podstawą jest monitorowanie plantacji, aby wcześnie wykryć obecność stonki ziemniaczanej na polu.
Dorosłe samice pojawiają się na młodych listkach rośliny, by po kilku dniach intensywnego żerowania złożyć jaja. Żeby zrozumieć skalę problemu, warto zaznaczyć, że każda samica może w trakcie jednego sezonu wegetacyjnego złożyć nawet 1000 jaj. Im wyższa temperatura, tym szybciej dochodzi do lęgu. Zwykle po upływie od 8 do 17 dni od złożenia jaj. Również żerowanie larw jest zależne od temperatury i może trwać od 11 do nawet 30 dni. Larwa podczas żerowania na liściach roślin przechodzi przez 4 stadia rozwojowe: L1, L2, L3 oraz L4. Ostatnie stadium schodzi do gleby, aby tam się przepoczwarzyć i już po 2-3 tygodniach na plantacji pojawia się "pokolenie letnie" stonki.
Wysokie temperatury w okresie wiosny i jesieni sprawiają, że okres występowania stonki ziemniaczanej wydłuża się i może pojawić się również "pokolenie jesienne", które schodzi do gleby dopiero po nadejściu ochłodzenia 11-12 °C.
Larwy stonki | fot. Paweł Czekaj
Jak prawidłowo monitorować rośliny?
Stonka ziemniaczana jest charakterystyczna zarówno w postaci dorosłej, jak i larwalnej. Dorosłe osobniki mierzą do 12 mm i można rozpoznać je po czarno-kremowych paskach na skrzydłach. Składają jaja w postaci intensywnie żółtych złoży na spodniej części liścia. Larwy są pękate i wydłużone, początkowo w kolorze różowawym, następnie ich barwa zmienia się na pomarańczowo-brązową.
Monitoring plantacji powinien rozpocząć się już w pierwszej dekadzie czerwca. W przypadku wyjątkowo ciepłej wiosny warto obserwować plantację już od wschodów, aby szybko zarejestrować dorosłe osobniki, żerujące na młodych listkach. Szczególną uwagę należy zwrócić na spodnią część liści, poszukując złożonych przez chrząszcze jaj. Monitoring prowadzimy na zewnętrznych pasach plantacji ziemniaka.
Objawy występowania stonki
Liście są uszkadzane jeszcze przez dorosłe osobniki, lecz największe szkody powodują intensywnie żerujące larwy. Oprócz występowania na roślinach larw widocznych gołym okiem, charakterystycznym objawem jest wyjedzona blaszka liściowa. Początkowo w postaci otworów, a niezwalczana stonka może doprowadzić do tzw. gołożeru, czyli całkowitego pozbawienia liści. Może dojść również do zjadania kwiatów, a nawet całych łodyg.
Za próg szkodliwości ekonomicznej stonki ziemniaczanej uznaje się występowanie 15 larw na 1 roślinie. Trzeba jednak pamiętać, że stonka to szkodnik wyjątkowo płodny, dlatego już kilka dorosłych szkodników może dawać początek inwazji larw chrząszczy na plantacji.
Stonka żerująca na liściach ziemniaka | fot. Paweł Czekaj
Jak chronić plantację przed stonką?
Istnieje kilka metod profilaktycznych, które mają za zadanie ograniczyć presję szkodnika na plantacji. Wśród najbardziej znanych sposobów zapobiegania inwazji stonki można wymienić:
- stosowanie min. 5-letniego płodozmianu
- izolację od innych roślin psiankowatych
- mechaniczne usuwanie szkodników glebowych po zbiorze
- utrzymywanie ziemniaka w dobrej kondycji
Nie zawsze rozwiązania te są jednak możliwe, szczególnie w przypadkach niezależnych od rolnika. Dlatego też nie wolno zapominać, jak ważnym elementem uprawy ziemniaka jest skuteczne zwalczanie stonki.
| fot. Paweł Czekaj
Skuteczne zwalczanie stonki ziemniaczanej — w którym stadium?
Zabieg chemiczny jest najefektywniejszym sposobem na wyeliminowanie stonki ziemniaczanej. Oprysk najlepiej wykonać, kiedy larwy są w stadium L1 lub L2. Wtedy owady są najbardziej wrażliwe na działanie środków ochrony roślin. Dobrze jest zastosować insektycyd, który wykazuje działanie kontaktowe i żołądkowe na szkodniki. Paraliż szkodników i zatrzymanie ich żerowania przy prawidłowo wykonanym zabiegu następuje już kilka godzin od oprysku. Całkowite zamieranie stonki ziemniaczanej następuje po kilku dniach.
Rekomendujemy stosowanie środków ochrony roślin, takich jak Lanmos 20 SP (acetymipryd), który działa na chrząszcze i larwy stonki ziemniaczanej w dawce 0,08 kg/ha. Oprysk należy wykonać w momencie składania jaj i masowego wylęgu larw. W przypadku długotrwałych i trudnych w zwalczaniu nalotów szkodnika zabieg można powtórzyć z użyciem insektycydu z innej grupy chemicznej. TopGun 050 CS zawiera substancję czynną lamda-cyhalotrynę z grupy pyretroidów, która również skutecznie hamuje żerowanie i zabija szkodniki. Zalecana dawka preparatu TopGun dla jednorazowego oprysku to od 0,12 do 0,16 l/ha. Większa dawka jest rekomendowana w przypadku bujnej naci. Do zabiegów zalecamy dodatek preparatu Inex-A w ilości 50 ml/100 l wody.
Uprawa ziemniaków | fot. Paweł Czekaj