Wiosenne nawożenie upraw a susz- radzimy

Jak powszechnie wiadomo, głównym czynnikiem plonotwórczym roślin jest azot. Aby jednak został on efektywnie wykorzystany, rośliny muszą być prawidłowo odżywione potasem, magnezem i siarką. Zarówno poprzedni, jak i obecny sezon wegetacyjny nie rozpieszczają nas zbytnio opadami deszczu, zatem aby zabezpieczyć się przed działaniem czynników stresowych (susza), należy uzupełnić nawożenie jesienne startowym nawożeniem wiosennym – i nie chodzi tutaj tylko o sam azot.

Potas należy do grona makroskładników, które pobierane są przez rośliny w dużych ilościach. Główne funkcje, jakie spełnia w roślinie:

wpływa na gospodarkę wodną rośliny, zwiększając tolerancję na niedobór wody
wpływa na wzrost odporności na czynniki stresowe - lepsza tolerancja na mróz i wyleganie
transport asymilatów - lepszy rozwój systemu korzeniowego
lepsze wykorzystanie azotu - wzrost plonotwórczej roli N
wpływa na strukturę i wielkość kapilarów glebowych - większa zdolność magazynowania wody w glebie

Rośliny dobrze odżywione potasem intensyfikują również cechy jakościowe, np. potas zwiększa zawartość tłuszczu w nasionach rzepaku czy białka w ziarnie zbóż.

Fot. 1 Objawy niedoboru potasu na liściu rzepaku

Racjonalne nawożenie K wczesną wiosną trzeba uzależnić od kilku ważnych aspektów, przede wszystkim od potrzeb pokarmowych uprawianej rośliny. Patrząc na tabelę 1, możemy łatwo zauważyć, że rzepak ma zdecydowanie większe potrzeby pokarmowe względem potasu niż zboża. Widać również dobrze, że rośliny różnią się między sobą ilością pobieranego potasu.

Następnym elementem racjonalnego nawożenia jest oszacowanie, jaka będzie dostępność składnika z gleby (potas glebowy) oraz z zastosowanego przed siewem potasu. Ważne jest również, ile składnika uwolni się z użytych nawozów naturalnych lub organicznych.

Rzepak lubi potas

Przyjmuje się, że rzepak powinno się uprawiać na glebach kategorii agronomicznej średniej i ciężkiej, które powinny charakteryzować się co najmniej średnią zasobnością w przyswajalny potas (tabela 2 - zawartość bliżej górnej granicy tej klasy zasobności). W przypadku gleb lekkich (większość gleb w Polsce) ilość potasu powinna być zawartością co najmniej wysoką. Nawożenie potasem można wykonywać na kilka sposobów, jednak najbardziej popularne są dwa. W pierwszym wariancie całą potrzebną dawkę aplikujemy jednorazowo przed siewem rzepaku. W drugim należy ją podzielić na dwie części, tj. przedsiewną (50-75% dawki całkowitej) i pogłówną (25-50% dawki całkowitej), którą należy zastosować wczesną wiosną (najlepiej jeszcze przed wiosennym ruszeniem wegetacji). Wskazane jest, aby nawóz potasowy nie tylko się rozpuścił, ale również przemieścił w głąb profilu glebowego chociaż częściowo, a to wymaga zarówno czasu, jak i wody. Musimy pamiętać, że rzepak około 60% potrzeb potasowych zaspokaja właśnie z głębszych warstw gleby (podglebie). Jeżeli jesienią nie był stosowany potas, wiosną należałoby zaaplikować do 75% dawki całkowitej, aby zapewnić odpowiednie nawożenie tym składnikiem, szczególnie w latach suchych. W tabeli 3 podano przykładowe warianty nawożenia wiosennego rzepaku ozimego, a fot. 1 obrazuje typowy niedobór K.

Tabela 1: Akumulacja jednostkowa potasu, magnezu i siarki w roślinach uprawnych* (kg/t)

Roślina uprawna	Potas K2O	Magnez MgO	Siarka S**
rzepak	65-90	10	16
pszenica	16-24	5	4
pszenżyto	16-24	4,5	3,4
żyto	18-26	4	4
jęczmień	20-26	4	4

*Plon główny + odpowiadająca masa plonu ubocznego
**Aby uzyskać dane S03, należy pomnożyć S przez 2,497
Źródło:W. Grzebisz 2008

Przedplon ważny w wyliczeniach dawki potasu

Zboża, w przeciwieństwie do rzepaku, mogą być uprawiane na glebach o średniej zasobności w przyswajalny potas. W takim przypadku dawka zastosowanego składnika powinna być równa potrzebom pokarmowym (dolne wartości pobrania jednostkowego z tabeli 1), oczywiście w sytuacji, gdy nie zastosowano nawożenia naturalnego lub organicznego. W przypadku niższej zasobności gleby trzeba odpowiednio zwiększyć nawożenie, by pokryć potrzeby rośliny i podnieść ilość potasu w glebie dla przyszłego płodozmianu. W przypadku zasobności w górnych granicach średniej i wysokiej należy ograniczyć nawożenie mineralne i zastosować jesienią tzw. nawożenie startowe dla poprawy odżywienia i przygotowania zbóż do zimy lub nawożenie startowe wiosenne.

Tabela 2: Zakresy optymalnej zasobności gleb uprawnych w potas dla poczególnych kategorii agronomicznych gleb (mg K20/100g gleby)

	Kategoria agronomiczna gleby
Klasa zasobności	bardzo lekka	lekka	średnia	ciężka
bardzo niska	2,5 ryzyko uprawy roślin	5,0 ryzyko uprawy roślin	7,0 pszenica, jęczmień	10,0 pszenica, jęczmień
niska	2,6-7,6 ryzyko uprawy roślin	5,1-10,0 pozostałe zboża + kukurydza	7,1-12,5	10,1-15,0 pszenica, jęczmień
średnia	7,6-12,5 pozostałe zboża + kukurydza	10,01-15,0 pszenica, jęczmień	12,5-20,0 rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki, strączkowe, len	15,1-25,0 pszenica, jęczmień
wysoka	12,6-17,5 pozostałe zboża + kukurydza	15,1-20,0 rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki, strączkowe, len	20,01-25,0 rzepak, buraki cukrowe, ziemniaki, strączkowe, len	25,1-30,0 pszenica, jęczmień
bardzo wysoka	17,5 pozostałe zboża + kukurydza	20,1 rzepk, buraki cukrowe, ziemniaki, strączkowe, len	25,0 pszenica, jęczmień	30,1 pszenica, jęczmień

Zielony kolor to magnez

Magnez - nadal niedoceniany składnik - odgrywa kluczową rolę w odżywianiu roślin. Często nazywany jest pierwiastkiem życia ze względu na udział w licznych, ważnych procesach niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W polskich warunkach glebowych na wielu polach, szczególnie gleb lekkich i tych intensywnie użytkowanych, coraz częściej mamy do czynienia z niedoborami magnezu. Warto zatem pamiętać o uwzględnieniu go w bilansie nawożenia. Główne funkcje Mg:

chlorofil i fotosynteza - magnez jest centralnym atomem cząsteczki chlorofilu, bierze udział w przemianie energii słonecznej w biomasę
transport w roślinie - magnez jest niezbędny do przemieszczania cząsteczek cukru czy białek wewnątrz rośliny
lepsze wykorzystanie składników pokarmowych - odpowiednia ilość magnezu nie tylko zwiększa plon, ale powoduje lepsze wykorzystanie azotu
rozwój systemu korzeniowego - magnez wpływa na lepszy transport węglowodanów do korzenia, co zapewnia energię dla wzrostu systemu korzeniowego
tolerancja na toksyczny glin (Al+3) i oparzenia słoneczne - lepszy rozwój systemu korzeniowego i mechanizmów obronnych rośliny

Plonotwórcze działanie magnezu rozpoczyna się już w okresie jesiennej wegetacji. Optymalne odżywienie tym składnikiem silnie wpływa na wielkość jesiennej rozety (rzepak). W celu osiągnięcia plonów, które charakteryzują się wysoką jakością uprawianych roślin, istotne jest utrzymanie zawartości Mg na poziomie co najmniej średnim (tabela 5). Bardzo ważne jest również, aby każdego roku stosować nawozy magnezowe, ponieważ ok. 60% Mg zostaje wyniesione wraz z plonem. Wiosną faza krytyczna stosowania nawozów magnezowych przypada z reguły na okres rozwoju roślin, w którym formuje się lub odbudowuje system korzeniowy i pędy nadziemne. Roślina dobrze ukorzeniona lepiej wykorzystuje stosowane nawozy i zasoby glebowe. Wczesnowiosenne stosowanie magnezu wpływa na funkcjonowanie systemu korzeniowego, co przekłada się na sprawne pobieranie azotu i przetwarzanie go w biomasę. Podstawowym warunkiem uzyskania większego plonu jest szybkie wytworzenie przez roślinę dużej powierzchni asymilacyjnej. Drugim istotnym czynnikiem aplikowania magnezu są stresy - głównie wodny, który w Polsce w ostatnich latach jest dość częsty. Wtedy najlepiej stosować Mg profilaktycznie - doglebowo wczesną wiosną (co najmniej 2 tygodnie przed pierwszą dawką N), aby roślina mogła go pobrać już z początkiem wegetacji. Przykładowo: na glebach o niskiej zasobności w magnez dawka wiosenna na pokrycie zapotrzebowania roślin i zwiększenia zasobności powinna wynieść w rzepaku ok. 50 kg MgO/ha, a w pszenicy ok. 35 kg/ha. Magnez najlepiej jest podawać w formie naturalnego siarczanu Mg, który cechuje się bardzo dużą rozpuszczalnością w wodzie i zarazem dostępnością dla roślin już w pierwszym roku zastosowania. Niedobory magnezu objawiają się głównie na dolnych, starszych liściach i powodują zakłócenie procesu fotosyntezy przez zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej (fot. 2).

objawy niedoboru magnezu na lisciu pszenicy 5217

Fot. 2 Objawy niedoboru magnezu na liściu pszenicy

Fot. 3 Objawy niedoboru siarki na liściu rzepaku

Tabela 3: Przykładowe warianty wiosennego nawożenia potasem rzepaku ozimego* uprawianego po pszenicy ozimej- słoma zebrana** (kg K20/ha)

Czynniki	Warianty nawożenia
zasobność gleby w potas	niska	średnia	wysoka	niska	średnia	wysoka
zastosowane nawożenie jesienią	brak	brak	brak	80-100	80-100	80-100
dawka wiosenna, kg K20/ha	160-180	120-140	80-100	100-140	60-80	0-40

* Zakładany plon co najmniej 4t/ha
** W przypadku przyorania słomy z każdej 1 t rzepak powinien mieć do dyspozycji około 7-8 kg K20
Źródło: W. Szczepaniak 2015

Tabela 4: Przykładowe warianty wiosennego nawożenia potasem pszenicy ozimej uprawianej po rzepaku ozimym (kg K2O/ha)

Czynniki	Warianty nawożenia
postępowanie z plonem ubocznym	zebrany	zebrany	zebrany	zebrany	przyorany	przyorany
zasobność gleby w potas	niska	średnia	wysoka	średnia	średnia	średnia
zastosowane nawożenie jesienią	brak	brak	brak	60-80	brak	60-80
dawka wiosna, kg K2O/ha	100-120	60-80	20-60	20-60	0-40	0

Źródło: W. Szczepaniak 2015

Siarka nie spada już z nieba

Siarka jako składnik budulcowy plonu odgrywa bardzo ważną rolę w zrównoważonym odżywianiu roślin. W ciągu ostatnich lat bardzo drastycznie zmniejszył się jej dopływ z powietrza wraz z kwaśnymi deszczami, co w rezultacie powoduje konieczność stosowania nawozów na bazie siarki w nawożeniu roślin. W glebie magazynowana jest wyłącznie w substancji organicznej. Zanim roślina będzie mogła ją pobrać, musi jednak najpierw ulec mineralizacji, w rezultacie czego jest często dostępna dla roślin w niewystarczających ilościach. Ma to znaczenie szczególnie w okresach zwiększonego wzrostu czy na początku wegetacji. Główne funkcje siarki:

wpływa na tworzenie chlorofilu - zwiększa wydajność fotosyntezy
jest niezbędna przy sterowaniu gospodarką azotową
bierze udział w syntezie aminokwasów cysteiny, cystyny i metioniny, które są ważne dla jakości pasz i produktów odżywczych jako składnik budulcowy białek
powoduje zmniejszenie niebiałkowych form azotu w roślinie - reduktaza azotanowa
bierze udział w redukcji azotanów do amoniaku
bierze udział w reakcjach enzymatycznych odpowiedzialnych za biologiczne wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie brodawkowe
zwiększa odporność roślin na choroby i szkodniki - właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze

Zapotrzebowanie roślin na siarkę najlepiej pokazuje tabela 1, jednakże zasada stosowania siarki jest bardzo prosta. W rzepaku z reguły mamy stosunek N:S jak 3-4:1, w pszenicy N:S jak 7-8:1, co bardzo łatwo zapamiętać. Przykładowo: wiosną stosuje się w rzepaku 200 kg N/ha, zatem dawka siarki powinna wynieść ok. 50 kg S/ha (125 kg SO3/ha) przy średniej zasobności gleby w S. Przykładowe dawki siarki w zależności od zawartości składnika w glebie znajdują się w tabeli 6. Typowy objaw braku siarki występuje na młodych liściach i charakteryzuje się objawami bardzo podobnymi do niedoboru magnezu (fot. 3).

	Kategoria agronomiczna gleby
Klasa zasobności	bardzo lekka	lekka	średnia	ciężka
bardzo niska	<1,0	<2,0	<3,0	<4,0
niska	1,1-2,0	2,1-3,0	3,1-5,0	4,1-6,0
średnia	2,1-4,0	3,1-5,0	5,1-7,0	6,1-10,0
wysoka	4,1-6,0	5,1-7,0	7,1-9,0	10,1-14,0
bardzo wysoka	>6,1	>7,1	>9,1	>14,1
zawartość krytyczna	3,0	4,0	6,0	8,0

* metoda standardowa Stacji Chemiczno-Rolniczej

Meritum

Podsumowując, warto zaznaczyć, że pełne i zrównoważone nawożenie potasem, magnezem i siarką wiosną to nie tylko lepsza gospodarka wodą czy fotosynteza, ale w głównej mierze lepsze wykorzystanie potencjału azotu, który jest głównym składnikiem plonotwórczym. Obraz naszych pól, które zastaniemy po zimie, pokaże nam pewne niedociągnięcia z jesieni, nie zawsze wynikające z naszej winy. Zróbmy zatem wszystko tej wiosny, aby nasze rośliny mogły szybko się zregenerować. Dając im odpowiednie składniki pokarmowe (potas, magnez, siarkę) przed ruszeniem wegetacji, zagwarantujemy im odpowiednie odżywienie w składniki, aby mogły nadrobić zaległości i w pełniejszy sposób wykorzystać dany im azot. W praktyce czasem możemy spotkać się z sytuacją, że pomimo dużego nawożenia rośliny wykazują niedobór potasu, magnezu czy siarki, co może mieć miejsce np. przy kwaśnej glebie. Taka gleba może ograniczać pobranie składników poprzez niekorzystny wpływ na rozwój systemu korzeniowego. Należy zwrócić uwagę, że słabo przerośnięta korzeniami gleba to mniej składników do dyspozycji i większa wrażliwość na różnego rodzaju stresy (np. susza).

	Zawartość siarki w glebie
Rośliny i grupy roślin	bardzo niska	niska	średnia	wysoka	bardzo wysoka
zboża	35	30	25	-	-
motylkowate	85	80	75	30	-
ziemniak	65	50	40	20	-
kukurydza	60	50	40	20	-
rzepak	75	80	50	25	-
burak cukrowy	60	70	40	20	-
łąki i pastwiska	70	65	60	30	-

Recepta na sukces

Polecam nawóz Korn-Kali 40% K2O, 6% MgO, 12,5% SO3, 4% Na2O jako wiosenne uzupełnienie czy też pełne nawożenie potasem, magnezem i siarką. Nawóz ten jest w 100% rozpuszczalny w wodzie, powstał na bazie naturalnych minerałów, z możliwością rozsiewu na 36 m. Granula nawozu jest twarda, nie kruszy się w rozsiewaczu, jest wyrównana (2-5 mm: 94%), a przy tym szybko się rozpuszcza po wysianiu. Kolejną propozycją do wiosennego nawożenia jest nawóz ESTA Kieserit 25% MgO, 50% SO3, który stosowany w ilości 150-200 kg/ha wczesną wiosną (co najmniej 2 tygodnie przed pierwszą aplikacją azotu) zapewnia pełną dawkę magnezu i siarki w rzepaku i zbożach. Wpływa to oczywiście na pełniejsze, bardziej zrównoważone nawożenie oraz efektywniejsze wykorzystanie azotu i wody dostępnej wczesną wiosną. Polecam także aplikację dolistną naturalnym siedmiowodnym siarczanem magnezu EP SO Top 16% MgO, 32,5% SO3 w celu zabezpieczenia zapotrzebowania na magnez i siarkę do każdego zabiegu dokarmiania dolistnego. Najlepiej zastosować EPSO przed spodziewanym stresem dla rośliny lub razem z ochroną grzybową plantacji, o ile etykieta ŚOR na to pozwala.