Wirusy w zbożach

Wirusy, będące poważnym zagrożeniem w uprawie zbóż, bardzo długo pozostawały niezgłębione. Wyniki początko-wych testów biologicznych, którym je poddawano, nigdy nie były do końca wiarygodne. Największa trudność polegała na ich niskiej zawartości w roślinie oraz lokalizacji we floe-mie. Kolejna przeszkoda to niemożność mechanicznego ich przenoszenia, bowiem do inokulacji potrzebne są wektory. Dopiero opracowanie metod oczyszczania tych wirusów z wykorzystaniem odpowiedniej mieszaniny enzymów przy-czyniło się do postępu prac nad zagadnieniem. Ostatnie lata badań to czas wielu odkryć, które w sposób znaczący poma-gają zrozumieć mechanizmy ich działania w zbożach.

autor: Magdalena Płócienniczak

Choroby wirusowe zbóż były na zachodzie Europy poważnym zagrożeniem już od lat 70. W Polsce dopiero w ostatnich latach mają znaczenie ekonomiczne, co ma związek przede wszystkim z: wydłużeniem okresu podwyższonych temperatur w okresie jesiennym, wczesnymi siewami, wzrostem areału zbóż ozimych oraz intensyfikacją ich produkcji. Układ temperatur reguluje większość procesów życiowych owadów, a postępujące globalne ocieplenie powoduje nieoczekiwane zmiany w ich biologii.

Aktualnie najważniejsze choroby wirusowe występujące w Polsce to: żółta karłowatość jęczmienia, żółta mozaika jęczmienia, odglebowa mozaika zbóż oraz karłowatość pszenicy.

Żółta karłowatość jęczmienia (BYDV)

Na polach ozimin największe zagrożenie stanowi żółta karłowatość jęczmienia (BYDV). Źródłem zakażenia są skoczki i mszyce, mające przystosowany do tego system pokarmowy umożliwiający skomplikowany rozwój wirusa w organizmie mszycy oraz kłująco-ssący aparat gębowy, potocznie nazywany kłujką. Pobierają one z dziko rosnących traw określone substancje, które po przemianach już w przewodzie pokarmowym stają się wirusami, a następnie wstrzykują je zdrowym roślinom, np. pszenicy. W Polsce mamy najczęściej do czynienia z mszycą czeremchowo-zbożową. Choć wirusy mogą być przenoszone przez cały okres wegetacji roślin, zdecydowanie najgroźniejsze są infekcje jesienne ze względu na długi okres trwania, pozwalający na zwiększenie ich koncentracji w roślinach.

fot. 1. Mijak zrobiony jesienią podczas oprysku insektycydem na mszyce.

Należy mieć na uwadze, że aby wirus BYDV mógł nabrać cech infekcyjnych, musi przejść cykl rozwojowy w przewodzie pokarmowym mszycy, która może go przekazać roślinie tylko w ciągu dłuższego żerowania i głębszej penetracji w tkankach roślinnych. W związku z tym zwalczanie tych owadów polega głównie na terminowym wykonaniu zabiegu odpowiednimi insektycydami, a decyzja o takiej interwencji powinna opierać się głównie na stwierdzeniu ich obecności w powietrzu i ustaleniu terminu nalotu, natomiast mniej zależy od ich liczebności. Wiadomo, że temp. -6°C jest temperaturą krytyczną, niepozwalającą mszycom – wektorom wirusów przetrwać okresu zimowego.

Jak zwalczać?

Obecnie nie ma środka, który zapobiegałby chorobom wirusowym bądź je likwidował. Jesienią możemy jedynie zapobiegawczo zwalczać mszyce oraz wpływać na rozwój roślin poprzez ich stymulację, np. dzięki takim produktom jak NANO-GRO® Aqua będącym induktorem odporności oraz stymulatorem wzrostu i plonowania czy Maxi-Grow – nawozem pochodzenia naturalnego o działaniu biostymulującym. Wiosną ważna jest szybka diagnostyka choroby. Im prędzej podana zostanie „kroplówka” zakażonym uprawom, tym większa szansa na uratowanie roślin, w których jest małe stężenie wirusa. Warto wzmocnić rozwój roślin mieszaniną siarczanu magnezu i ALFA Mikro (odżywka zawierająca w swoim składzie wysokie zawartości Cu, Fe, Mn, Mo oraz Zn, które to są schelatowane czynnikami EDTA i IDHA w 100%).

fot. 2. Żółta karłowatość jęczmienia – nadmierne krzewienie się roś-lin, czerwonawe końcówki liści oraz zahamowanie wzrostu.

fot. 3. Żółta karłowatość jęczmienia w pszenicy – brak pędów kłoso-nośnych.

Tabela 1. Wirusy występujące w zbożach ozimych:

Choroba	Objawy	Sprawcy i ich występowanie	Zapobieganie
Żółta karłowatość jęczmienia	- Zahamowanie wzrostu - Przebarwienia (ich kolor zależy od gatunku rośliny gospodarza): 1. Pszenica: czerwonopomarańczowy 2. Jęczmień: intensywnie żółty 3. Pszenżyto: żółty 4. Żyto: rdzawobrązowy 5. Owies: amarantowofioletowy Uwagi: - Przebarwienia powstają od wierzchołka i stopniowo ogarniają całą powierzchnię liścia - Liście stają się kruche i sztywne	Sprawcami jest kilka wirusów, natomiast wektorami są mszyce.	- Dobór optymalnego terminu siewu - Uprawa odmian tolerancyjnych i odpornych - Zwalczanie chemiczne mszyc
Żółta mozaika jęczmienia	- Choroba ujawnia się wczesną wiosną, w niskich temperaturach - Możliwe pojawienie się drobnych plamek i rozszerzających się smug, prowadzących do żółknięcia liści - Zahamowanie wzrostu	Sprawcami są dwa wirusy, najczęściej występujące razem, które są przenoszone przez pierwotniaka glebowego.	- Zapobieganie ekspansji wiroz - Uprawa odmian tolerancyjnych i odpornych
Odglebowa mozaika zbóż	- Osłabienie rozwoju i zahamowanie wzrostu roślin - Na młodych liściach pojawienie się mozaikowatych i nieregularnych rozmieszczeń smugowatości	Sprawcami są trzy gatunki wirusów, a wektorem wszystkich jest P. graminis. Wirus odglebowej mozaiki zbóż może porażać inne gatunki, jest niebezpieczny zwłaszcza dla pszenicy.	Uprawa odmian tolerancyjnych i odpornych
Karłowatość pszenicy	- Charakterystyczne, drastyczne skarłowacenia roślin - Jeżeli roślina zostanie zakażona wcześnie, następuje zamieranie liści	Sprawcą jest wirus karłowatości pszenicy porażający głównie pszenicę, ale również żyto, pszenżyto i jęczmień.	- Dobór optymalnego terminu siewu - Uprawa odmian tolerancyjnych i odpornych - Zwalczanie chemiczne skoczków