Fuzarioza kłosów zbóż: czym jest, jak rozpoznać i zwalczać
Małgorzata Hereda
Fuzarioza kłosów (Fusarium spp.) jest jedną z najczęściej występujących i najbardziej szkodliwych grup patogenów roślin. O ich szkodliwości decyduje duża liczba porażanych gatunków roślin uprawnych oraz roślin dzikorosnących. Choroby z tej grupy są bardzo powszechne, ponieważ najważniejszym źródłem infekcji jest gleba.
Fuzariozy roślin to choroby powodowane przez grzyby z rodzaju Fusarium spp.
Grupą roślin najbardziej narażoną na infekcje grzybami z rodzaju Fusarium są zboża. W pszenicy i innych zbożach, główne choroby powodowane przez tą grupę patogenów to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni oraz fuzarioza kłosów, nieco rzadziej (głównie w pszenicy) spotykana jest fuzarioza liści.
Fuzarioza kłosów zbóż – jest chorobą wywoływaną przez gatunki grzybów z rodzaju Fusarium: F. graminearum, F. culmorum, F. avenaceum, Microdochium nivale.
Sprawcy fuzarioz to tzw. pasożyty względne, mogące rozwijać się zarówno w martwej jak i żywej tkance. W kłosie poszczególne kłoski mają często 6-8 kwiatków, ale tylko w kilku zawiązywane jest ziarno. Pozostałe kwiatki zamierają i razem z pyłkiem są idealną pożywką dla rozwijających się grzybów z rodzaju Fusarium.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Pszenica w fazie kwitnienia jest najbardziej podatna na infekcję, zwłaszcza jeśli zbiegnie się to z warunkami sprzyjającymi rozwojowi choroby:
- temperatura 15 – 25 °C w dzień (5 – 12 °C w nocy). Krótkie okresy chłodów (1-3 dni) nie powstrzymają infekcji
- wysoka wilgotność >85% (tylko długotrwała niska wilgotność powietrza i brak opadów mogą zmniejszyć presję grzybów i ograniczyć infekcję)
- większej presji fuzariozy kłosów sprzyja również uproszczony płodozmian - uprawa zbóż po sobie lub w zmianowaniu z kukurydzą
Natomiast jeśli dojdzie do infekcji zbóż w fazie kwitnienia to po 1 – 2 dniach grzybnia przerasta zalążnię i nie da się jej zwalczyć przy pomocy ochrony fungicydowej, nawet przy pomocy środków o działaniu systemicznym.
Największa presja choroby występuje na stanowiskach z uproszczeniami w uprawie roli, monokulturach zbóż oraz uprawie zbóż po kukurydzy. Dodatkowo na stopień porażenia chorobą ma wpływ podatność odmiany, rodzaj gleby i stopień rozkładu resztek pożniwnych.
Objawy i szkodliwość fuzariozy kłosów zbóż
Pierwsze objawy, które obserwujemy to jaśnienie całych kłosów lub ich część. W warunkach wysokiej wilgotności objawy stają się jeszcze bardziej charakterystycznej: ziarniaki i kłosy pokrywają się białym i jasno różowym nalotem. Można zaobserwować również zarodniki grzyba na kłoskach, plewkach oraz na osadce i u podstawy kłosów.
Występowanie i znaczenie w pszenicy i pozostałych zbożach
Fuzarioza kłosów zbóż to jedna z najgroźniejszych chorób pszenicy, może spowodować nie tylko stratę w plonie, nawet do 60%. Pogorszeniu ulega również jakość ziarna. Jest drobne, blade, słabo wykształcone i zdeformowane, niska masa tysiąca ziarna (MTZ).
Już 1% porażonego ziarna w próbce dyskwalifikuje całą partię zboża do celów konsumpcyjnych i paszowych ze względu na skażenie mykotoksynami (toksyczne metabolity grzybów).
Fuzarioza kłosów - jak zwalczać?
Fuzariozę kłosów należy zwalczać kompleksowo, w pierwszej kolejności zadbać o odpowiedni płodozmian. Jeśli jest to możliwe zrezygnować z uproszczeń w uprawie oraz stosować bakterie przyspieszające rozkład słomy i resztek pożniwnych – na przykład stosując Convert WG (opryskać słomę i wymieszać z glebą). Efektem tego będzie ograniczenie miejsca zimowania grzybów, zmniejszenie dostępności żelaza dla grzybów w wyniku wydzielania sideroforów przez bakterie oraz ich bezpośrednie działanie antagonistycznie w stosunku do Fusarium.
Bardzo ważny jest odpowiedni dobór odmian z genetyczną tolerancją na fuzariozę kłosów oraz siew kwalifikowanego i zaprawianego materiału siewnego.
Fuzarioza kłosa nabiera znaczenia, gdy w fazie strzelania w źdźbło jest wystarczająca ilość wilgoci. Jeśli roślina pozostaje sucha, to zarodniki usychają i nawet przy sprzyjających warunkach w czasie kwitnienia nie dochodzi do infekcji - przemieszczenia zarodników grzybów na kłos.
Substancje z grupy triazoli
Ochrona kłosa pszenicy przed grzybami z rodzaju Fusarium prowadzona jest głównie przy użyciu środków zawierających substancje z grupy triazoli. Po wycofaniu najbardziej popularnych substancji (epoksykonazolu i propikonazolu) jest jeszcze w sprzedaży kilka innych skutecznych: metkonazol, tebukonazol, oraz protiokonazol stanowiących aktualnie podstawę w zwalczaniu fuzariozy kłosów.
Najskuteczniejszym rozwiązaniem w ochronie uprawy zbóż przeciwko tej chorobie jest stosowanie mieszaniny dwóch triazoli w formie gotowego produktu lub "tank mix" różnych środków. Zabieg nakierunkowany na ochronę kłosów wykonywany jest w terminie T3 i powinien być standardem w pszenicy ozimej i innych gatunkach zbóż o wysokim potencjale plonowania.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na termin zabiegu. Substancje z grupy triazoli powinny być już obecne w roślinie w chwili infekcji (w fazie kwitnienia), aby zatrzymać rozwój patogenów i nie dopuścić do infekcji wtórnych. Aplikacja środków grzybobójczych powinna być wykonana w fazie kłoszenia. Natomiast jeśli zabieg ochrony liścia flagowego był wykonywany późno, już w chwili pojawienia się kłosa i były stosowane substancje z grupy triazoli, będą one miały działanie ochronne.
IonBlue – bioaktywne jony miedzi i siarki
W przypadku wystąpienia warunków sprzyjających rozwojowi choroby oprócz stosowania substancji z grupy triazoli warto zastosować nawóz IonBlue, który zawiera bioaktywne jony miedzi i siarki o działaniu fitosanitarnym.
Podsumowując najskuteczniejsze w zwalczaniu fuzariozy kłosów będzie działanie kompleksowe i na wielu poziomach - począwszy od agrotechniki, płodozmianu, doboru odmian, obserwacja przebiegu pogody, a skończywszy na doborze odpowiednich preparatów i zapewnienie roślinom skutecznej ochrony fungicydowej.
Zastosowanie pełnej ochrony grzybobójczej obejmującej zabieg T1, T2 i T3 umożliwi ograniczenie do minimum negatywnego wpływu grzybów na plon ziarna. Aplikacja fungicydów na kłos jest zwieńczeniem programu ochrony, która zabezpiecza nie tylko ilość, ale również jakość ziarna.
Małgorzata Hereda
Dział Doradztwa i Rozwoju
