Fazy rozwojowe rzepaku — czyli co powinieneś wiedzieć o skali BBCH rzepaku

Kluczowe różnice w fazach rozwojowych rzepaku ozimego i jarego według skali BBCH wynikają głównie z różnic w cyklu życiowym:

• zimowy spoczynek — rzepak ozimy przechodzi przez fazę zimowego spoczynku (BBCH 20), co nie dotyczy rzepaku jarego, który rozwija się bez tego etapu (przeczytaj artykuł - Ocena plantacji rzepaku przed zimą)
• czas rozwoju — rzepak jary ma krótki cykl rozwojowy, co wpływa na jego plonowanie, które może być niższe nawet o 30% od odmian zimowych
• wzrost i rozwój — fazy wzrostu pędu oraz kwitnienia są podobne, ale rzepak jary, pomimo tego, że ma krótszy cykl rozwojowy, zaczyna kwitnienie później w sezonie wiosennym, co może być niekorzystne w przypadku suszy i nalotu szkodników

Wyróżniamy 10 podstawowych faz BBCH rzepaku w skali od 0 do 9. Pierwsze cyfry wyznaczają kluczowe etapy rozwoju rośliny.

• 0 — kiełkowanie i wschody
• 1 — rozwój liści
• 2 — zimowy spoczynek — dotyczy tylko form ozimych
• 3 — wzrost pędu głównego
• 5 — rozwój paków kwiatowych
• 6 — kwitnienie
• 7 — rozwój łuszczyn
• 8 — dojrzewanie
• 9 — zamieranie

Druga cyfra w skali BBCH (00-99) precyzuje to, co obecnie dzieje się z rośliną.

BBCH 00-09: Faza kiełkowania i wschodów

• To wszystkie etapy rozwoju rośliny, począwszy od umieszczenia suchych nasion w glebie, przez pęcznienie nasion i przemiany enzymatyczne.
• Następnie ukazanie się korzonka zarodkowego i formowanie hypokotylu — czyli łodyżki podliścieniowej. Łodyżka podliścieniowa pojawia się na powierzchni gleby, rozwijają się liścienie i pojawiają się nad powierzchnią ziemi — początek wschodów. Cały rozwój przebiega praktycznie pod powierzchnią gleby.
• Przed siewem trzeba zapewnić odpowiednią ilość składników pokarmowych zwłaszcza fosforu — składnika niezbędnego do wytworzenia silnego systemu korzeniowego.
• Na tym etapie wykonujemy zwalczanie chwastów przed wschodami rzepaku.

• Istotna jest również kontrola szkodników glebowych.

• Rzepak ozimy — siew odbywa się latem, największym problemem w tym okresie są upały i brak wody albo wręcz przeciwnie — gwałtowne i obfite deszcze tuż po siewie, które mogą zaskorupić glebę, spowodować utrudnienia we wschodach i przemieścić substancje czynne herbicydów głębiej.
• Rzepak jary — siew następuje wiosną, wschody są szybsze, zazwyczaj po zimie w glebie jest więcej wilgoci

BBCH 10-19: Faza rozwoju liści i rozety

• Po przebiciu gleby, kiełek zaczyna się zielenić. Rozwijają się liścienie, czyli pierwsze organy, w których przebiega proces fotosyntezy. Rozwijają się kolejno liście od fazy BBCH 11
  • czyli w pełni rozwinięty pierwszy liść właściwy i widoczny jest zawiązek drugiego liścia. Faza BBCH 12 - jest nazywana fazą pierwszej pary liści właściwych. Faza BBCH 19
    • rozeta osiągnęła dziewięć lub więcej liści właściwych. 
• W początkowym okresie rozwoju liści wykonywany jest herbicydowy zabieg powschodowy w rzepaku.
• Największym problemem początkowego wzrostu rzepaku są szkodniki — pchełki ziemne, pchełki rzepakowe, ślimaki, śmietka kapuściana, mszyce, chowacz galasówek i gnatarz rzepakowiec.
• Ważne jest zabezpieczenie odpowiedniej ilości azotu jesienią. Im większą rozetę rzepak wyprodukuje jesienią, tym większą ilość azotu pobierze z gleby. Przyjmuje się, że jeśli rośliny wytworzą przed zimą 10-12 liści to na wytworzenie takiej masy mogą pobrać nawet 100 kg N. Warto uwzględnić jesienną dawkę nawożenia tym składnikiem na podstawie bilansu i zawartości azotu mineralnego w glebie, aby nie dopuścić do wystąpienia niedoborów tego składnika na przedwiośniu.
• Spośród wszystkich mikroelementów najważniejszy jesienią jest bor — który jako składnik ścian komórkowych odpowiada za prawidłowy wzrost wszystkich organów, a jego niedobory najszybciej widoczne są na korzeniu.

• Mogą pojawić się choroby pierwszych liści, jesień jest to też czas regulacji i zwalczania chorób grzybowych fungicydami.

• Rzepak ozimy — tworzy rozetę oraz buduje system korzeniowy przed zimą. Pozwala to przetrwać okres niskich temperatur.
• Rzepak jary — rozwój liści jest szybszy i odbywa się w warunkach cieplejszych, bez potrzeby przygotowania do zimowania.

BBCH 20: Faza spoczynku zimowego

• Rzepak przechodzi w stan spoczynku zimowego, następuje przejście z rozwoju wegetatywnego w generatywny. Jesienią rzepak wytwarza większość zawiązków pędów bocznych, dlatego tak ważne jest utrzymanie roślin w dobrej kondycji.

• W regionach chętnie odwiedzanych przez zwierzynę mogą wystąpić duże szkody spowodowane przez: zwierzynę leśną i ptaki (głównie gęsi i łabędzie). Znaczne szkody w tym okresie wyrządzają też gryzonie. 

• Rzepak ozimy — jest to unikalna faza dla rzepaku ozimego.
• Rzepak jary — nie przechodzi spoczynku zimowego, co skraca cały cykl rozwojowy.

BBCH 30-39: Faza wydłużania pędu

• W fazie BBCH 30 rzepaku zaczyna się wydłużanie pędu głównego. Zaczynają także rosnąć zawiązki pędów bocznych wytworzone jesienią.
• Kolejne etapy fazy wydłużania pędu to kolejne międzywęźla liczone od dołu. 
• W praktyce od fazy widocznego trzeciego międzywęźla pojawiają się już paki kwiatowe i rozpoczyna się faza pakowania
• Start wegetacji po zimie to czas na pierwszą dawkę azotu.
• Na początku fazy wydłużania pędu rozpoczynamy wiosenną regulację pokroju i ochronę fungicydową rzepaku.
• Wzrost pędu wymaga w roślinie wysokich nakładów energetycznych — uzupełniamy niezbędne składniki odżywcze — bor, mangan, cynk, miedź.

• Wraz ze wzrostem temperatury następuje nalot szkodników — zwalczamy chowacze łodygowe po wystąpieniu nalotu (żółte naczynia)

• Rzepak ozimy — rozpoczyna wzrost pędu głównego wiosną, po przezimowaniu. Czas tej fazy zależy od warunków pogodowych i regeneracji roślin po zimie.
• Rzepak jary — ta faza następuje wiosną, dużo szybciej po wschodach, ponieważ roślina nie musi się odbudowywać po zimie. 

BBCH 50-59 Faza rozwoju pąków kwiatowych

• Rozwój paków kwiatowych przypada na okres intensywnego wzrostu pędu głównego oraz pędów bocznych.
• W fazie BBCH 50 pąki kwiatowe zamknięte są jeszcze w małych liściach, ale są już widoczne po ich rozchyleniu.
• Następuje faza zielonego pąka BBCH 51
  • kiedy pąki widoczne są z góry, bez rozchylania liści sercowych.
• W fazie BBCH 55
  • widoczne są już pojedyncze pąki, ale skupione są nadal w ciasnych gronach.
• W fazie BBCH 57
  • widoczne są pojedyncze pąki kwiatowe, również na pędach bocznych.
• W fazie BBCH 59
  • widoczne są pojedyncze żółte płatki na pędzie głównym.
• Faza zielonego pąka to sygnał do podania drugiej dawki azotu. Pełne nawożenie azotowe powinno być zamknięte na miesiąc przed kwitnieniem — zazwyczaj przypada to na przełom marca i kwietnia.
• W fazie zwartego zielonego pąka największe szkody wyrządza słodyszek rzepakowy — zwalczamy chrząszcze po przekroczeniu progów szkodliwości na roślinach.
• Uzupełniamy po raz ostatni mikroelementy w rzepaku i coraz częściej w tym okresie wykonywany jest fungicydowy zabieg T2 w rzepaku.

BBCH 60-69 Faza kwitnienia 

• Otwarcie pierwszych płatków kwiatowych uważa się za początek kwitnienia BBCH 60. Natomiast kolejne podfazy tego okresu określa się procentowym udziałem rozwiniętych kwiatów na roślinie: BBCH 61
  • 10%, BBCH 62
    • 20% itd.
• Pełnia kwitnienia to faza BBCH 65. Najczęściej w tej fazie rozpoczyna się również opadanie płatków z pierwszych kwiatów. 
• W fazie opadającego płatka wykonuje się najczęściej trzeci zabieg fungicydowy ukierunkowany na zgniliznę twardzikową, suchą zgniliznę kapustnych oraz czerń krzyżowych połączony ze zwalczaniem szkodników łuszczynowych — chowacza podobnika oraz pryszczarka kapustnika, które mogą nalatywać na plantację i uszkadzać już pierwsze łuszczyny.

W fazie BBCH 69 - nie ma już kwiatów na pędzie głównym, kończą kwitnienie jedynie pędy boczne.

• Rzepak ozimy — kwitnienie trwa od 3 nawet do 6 tygodni, ponieważ rozwój jest bardziej stopniowy. Im krótszy jest okres kwitnienia, tym dojrzewanie będzie bardziej wyrównane.
• Rzepak jary — kwitnienie jest bardziej skondensowane w czasie, odbywa się w cieplejszym okresie w roku i zapewnia równomierne i szybsze dojrzewanie. 

BBCH 70-79 Faza rozwoju łuszczyn 

• Początek fazy rozwoju łuszczyn rozpoczyna się, gdy na plantacji kwitną ostatnie kwiaty na szczytach pędów.
• Kolejne podfazy określamy, gdy odpowiedni procent łuszczyn osiąga swoją typową wielkość: BBCH 71 -10% łuszczyn ma typową wielkość.
• Na początku rozwoju łuszczyn rozpoczynają żerowanie szkodniki: chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik.

BBCH 80-89 Faza dojrzewania

• Początek dojrzewania BBCH 80
  • rozpoczyna się, gdy najmłodsze łuszczyny przestają rosnąć i osiągnęły typową wielkość. Na łuszczynach pojawiają się zagłębienia, widać, że nasiona zaczynają rosnąć. 
• Kolejne podfazy określa procentowy udział dojrzałych nasion na plantacji.

BBCH 90-99 Faza zamierania 

• To zasychanie i zamieranie roślin. Na ostatnim etapie łuszczyny pękają i się otwierają.