Fazy rozwojowe zbóż — jak rozpoznawać fazy BBCH w pszenicy ozimej i jarej?

Dzięki umiejętności prawidłowego rozpoznania faz BBCH możliwa jest:

• precyzyjna ochrona roślin — w zależności od fazy rozwojowej zboża, podatność na choroby i szkodniki może się różnić. Znając fazy BBCH pszenicy, można precyzyjnie określić moment, w którym roślina jest najbardziej narażona i najlepiej reaguje na środki ochrony roślin. Przykładem może być faza kwitnienia i zwalczanie fuzariozy kłosów
• efektywne stosowanie nawozów — fazy BBCH w pszenicy pozwalają określić momenty, kiedy roślina intensywnie pobiera składniki odżywcze, a to z kolei pozwala podać nawozy w idealnym momencie i uzyskać najlepsze efekty. Przykładem jest faza strzelania w źdźbło, która rozpoczyna intensywne pobieranie azotu i wzrost wydłużeniowy.
• precyzyjny dobór terminu regulacji — zastosowanie regulatorów w odpowiednim momencie zabezpiecza przed wyleganiem i wpływa bezpośrednio na ilość i jakość plonu
• kontrola dojrzałości i terminu zbioru — zbiór przeprowadzony w odpowiedniej fazie pozwala uniknąć strat jakościowych i ilościowych 

Zalecenia producentów dotyczące stosowania środków ochrony roślin, nawozów i preparatów mikrobiologicznych są powiązane z określonymi fazami rozwojowymi – to właśnie w nich osiąga się najlepsze efekty działania.

W miarę postępu wegetacji zmieniają się potrzeby roślin na składniki odżywcze i wodę, a uprawy są szczególnie wrażliwe na ataki chorób i szkodników w różnych etapach rozwoju.

Fazy BBCH pszenicy ozimej i jarej są takie same, lecz należy pamiętać o występującym w uprawie ozimin okresie zimowego spoczynku. Pszenica ozima jest wysiewana jesienią i przechodzi przez okres zimowy, co oznacza, że między fazą kiełkowania (BBCH 0-1) a fazą wzrostu wegetatywnego (BBCH 2-3) występuje czas spoczynku. Przejście przez okres niskich temperatur jest konieczne, aby pszenica ozima mogła kontynuować rozwój wiosną i jest to tzw. jarowizacja. 

Fazy BBCH pszenicy jarej mogą występować w bliższych odstępach czasu, ponieważ ma krótszy okres wegetacyjny niż pszenica ozima.

Jakie działania i zabiegi są najważniejsze w poszczególnych fazach rozwojowych BBCH oraz jak je rozpoznać?

Wszystkie fazy BBCH pszenicy są ważne dla jej prawidłowego wzrostu i rozwoju, lecz z perspektywy agrotechniki niektóre z nich mają kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o monitoring plantacji i planowanie zabiegów. 

BBCH 00-09: Kiełkowanie 

• Rozpoczyna się tuż po siewie ziarniaka, który pod wpływem wody pęcznieje. Następuje rozkład skrobi do cukrów prostych, które wraz z wodą uruchamiają hormony roślinne i aktywują podziały komórek. Korzeń zarodkowy zaczyna pobierać wodę, a kiełkowanie trwa do fazy rozwinięcia koleoptyla — pochewka osłaniająca stożek wzrostu pierwszego liścienia.
• Na tym etapie wykonujemy zwalczanie chwastów przed wschodami
• Istotna jest również kontrola szkodników glebowych.

BBCH 10-13: Rozwój liści

• Rozpoczyna się od szpilkowania, kiedy koleoptyl zaczyna być widoczny nad powierzchnią gleby i wysuwa się z nigo pierwszy liść BBCH 10.
• Faza pierwszego liścia BBCH 11 rozpoczyna się, gdy blaszka liściowa jest całkowicie rozwinięta.
• Faza drugiego liścia BBCH 12 rozpoczyna się wysunięciem drugiego liścia ze środka zwiniętej części pierwszego liścia i kończy, gdy drugi liść jest w pełni rozwinięty.
• Okres rozwoju trzech pierwszych liści to etap powschodowego zwalczania chwastów. Pojawiają się szkodniki, takie jak mszyce, skoczki, ploniarka i ślimaki. W tak wczesnych fazach rozwojowych, zagrożenie dla roślin mogą stanowić również choroby grzybowe np. mączniak, septorioza, rdza oraz zgorzele. Mniej więcej do tej fazy trwa działanie zapraw materiału siewnego.

BBCH 21-28: Krzewienie

• W zbożach ozimych sianych w optymalnym terminie faza krzewienia rozpoczyna się jesienią i kończy wiosną.
• W zbożach ozimych późno sianych faza krzewienia rozpoczyna się wiosną wraz z pojawieniem się czwartego liścia i pierwszego pędu bocznego BBCH 21
• Kolejne pędy boczne oznaczają kolejny numer w skali
• Jest to czas na wykonanie ostatnich zabiegów herbicydowych oraz moment na podanie jesiennej dawki mikroelementów.
• W okresie krzewienia bardzo ważny jest dokładny monitoring uprawy pod kątem szkodników i chorób. W przypadku wczesnych siewów i długiej wegetacji jesiennej może być konieczny zabieg T0. 
• Faza krzewienia to również optymalny moment na wykonanie zabiegu preparatem Arcton WG, który może być stosowany również w niskich temperaturach i zabezpiecza zboża na okres zimowego spoczynku. 

BBCH 29: Koniec fazy krzewienia

• Krzewienie w zbożach kończy się wraz z początkiem fazy strzelania w źdźbło — pierwsze międzywęźle zaczyna się wydłużać
• Jest to optymalny moment na wykonanie oceny stanu plantacji po zimie.
• Plantacje późno siane będą wymagały dokrzewiania wiosennego.
• Pod koniec fazy krzewienia stosujemy regeneracyjną dawkę azotu, a także dokarmiamy rośliny potasem, siarką i magnezem.
• Jest to również dobry czas na zaplanowanie wiosennego odchwaszczania uprawy oraz pierwszego fungicydowego zabiegu T1 pszenicy.
• Nie zapominamy o lustracji pod kątem szkodników, zwłaszcza mszyc.

BBCH 30-32: Początek strzelania w źdźbło

• Rozpoczynają się intensywne podziały komórkowe, które powodują wydłużanie międzywęźli i wzrost źdźbła.
• Pojawiają się widoczne, lecz nie wybarwione merystemy, początkowo widoczne tylko pod lupą ma przekroju źdźbła
• Następnie merystemy wybarwiają się na intensywnie zielony kolor i zaczynają się odsuwać - świadczy to o dostępności i pobraniu azotu
• Po 2 - 5 dniach rozpoczyna się wydłużanie pędu — mamy fazę BBCH 30
  • początek strzelania w źdźbło
• O kolejnej fazie, czyli pierwszym kolanku BBCH 31 mówimy wtedy, kiedy merystem przybiera zgrubiony kształt (czyli kolanko), które na pędzie głównym odsunięte jest na odległość 10 mm od węzła krzewienia.
• Faza drugiego kolanka BBCH 32 rozpoczyna się, gdy drugie międzywęźle ma długość 20 mm.
• Ustalamy terminy i dawki nawożenia azotowego oraz nawożenie mikroelementami, takimi jak miedź, mangan, cynk, molibden i bor. 
• Nie możemy zapomnieć o regulacji — skróceniu pierwszego międzywęźla.
• W tym czasie należy zwrócić szczególną uwagę na choroby podstawy źdźbła.

BBCH 33-39: Strzelanie w źdźbło i liść flagowy

• Faza BBCH 33, czyli trzecie kolanko — trzecie od dołu międzywęźle na przekroju łodygi osiąga długość 20mm.
• Następuje bardzo intensywny wzrost pędów.
• Początek rozwoju liścia flagowego to faza BBCH 37, a w pełni rozwinięta blaszka liścia flagowego to faza BBCH 39
• Mamy jeszcze możliwość zwalczania chwastów w wysokim łanie
• Liść flagowy to fabryka plonu i ochrona górnych liści przed chorobami i szkodnikami jest niezbędna.
• W tym czasie podajemy trzecią dawkę azotu — na jakość oraz jest to ostatni moment podania mikroelementów 

BBCH 43-49: Grubienie pochwy liścia flagowego

• Od fazy BBCH 43 pochwa liścia flagowego zaczyna pęcznieć, w fazie BBCH 45 jest silnie nabrzmiała a w fazie BBCH 47 otwiera się. Na końcu fazy BBCH 49 wierzchołki ości stają się widoczne nad powierzchnią liścia.
• w przypadku pszenicy i jęczmienia w tej fazie rosnący wewnątrz pochwy liściowej kłos zaczyna kwitnąć.
• Jeśli decydujemy się na zabieg łączony T2/T3 to jest to odpowiedni moment.

BBCH 50-69: Kłoszenie i kwitnienie 

• Fazy te w pszenicy przebiegają równolegle. Początek tego etapu, czyli BBCH 51 określamy, gdy widoczny jest pierwszy kłosek, natomiast koniec fazy BBCH 59
  • oznacza całkowicie widoczny kłos.
• Pełnia kwitnienia BBCH 65 — to faza, w której 50% pylników na kłosie głównego źdźbła jest w pełni wykształcona. 
• Szczególnie ważny w tym okresie jest monitoring szkodników kłosa — mszyce, żółwinek i lednica.
• Jest to też odpowiedni moment na wykonanie testu kopertowego na wykrycie fuzariozy kłosów, zanim objawy będą widoczne a zwalczanie choroby niemożliwe oraz podjęcie decyzji o zabiegu T3 w pszenicy.

BBCH 71-79: Rozwój ziarniaków 

• BBCH 71 — Dojrzałość wodna — jest to koniec fazy kłoszenia się, a część kłosków jeszcze kwitnie
• BBCH 73 — Dojrzałość mleczna — ziarniaki nie mają jeszcze pełnej wielkości, ale po ściśnięciu zaczyna się wydobywać mleczny sok o słodkim smaku. 
• BBCH 77 — Dojrzałość późnomleczna — sok z ziarniaka ma konsystencję gęstej śmietanki. 
• W fazie rozwoju ziarniaka w dalszym ciągu monitorujemy występowanie szkodników oraz objawy fuzariozy kłosów

BBCH 81-89: Dojrzałość woskowa i pełna ziarna 

• BBCH 83 — Początek dojrzałości woskowej, gdy konsystencja ziarniaka zmienia się z płynnej na mazistą. Po ściśnięciu ziarniak pęka i wydobywa się masa woskowa z gęstym mlecznym płynem
• BBCH 85 — Dojrzałość woskowa miękka — nie wydobywa się już mleczny płyn.
• BBCH 87 — Dojrzałość woskowa twarda. Wnętrze jest w pełni woskowe, ale można ziarniak przełamać i wbić w niego paznokieć. Zaczynają żółknąć górne odcinki źdźbła, ale kolanka są nadal zielone 
• BBCH 89 — Dojrzałość pełna — ziarno jest twarde, a roślina zasycha, ma ok 17% wilgotności.

BBCH 91-99: Zamieranie ziarna 

• BBCH 92 — Dojrzałość martwa ziarna i wilgotność na poziomie 13-15%. Cała roślina zamiera i staje się krucha 
• BBCH 93 — Luźno ułożone ziarniaki w kłosie — może powodować osypywanie się ziarna. W przypadku dużej wilgotności, słoma i kłosy mogą czernieć a ziarno porastać.