Wapń i siarka - niedoceniane makroelementy dla roślin

W przeprowadzonym wśród rolników hipotetycznym sondażu na najważniejsze makroelementy dla roślin w produkcji rolnej bezkonkurencyjnie zwyciężyłby azot i nie ma w tym nic szczególnego. Ci bardziej dociekliwi, mając na uwadze ostatnie suche lata, postawią wszakże warunek - woda.

Obie odpowiedzi są jak najbardziej prawidłowe, gdyż w hierarchii czynników produkcyjnych właśnie azot - pod warunkiem optymalnych warunków wodnych w glebie - jest kluczem do efektywnego korzystania z potencjału współczesnych odmian. Codzienność jest mniej optymistyczna, gdyż średni (statystyczny) polski rolnik w dobrych latach wykorzystuje 50-60% potencjału uprawianej odmiany, a w złych 30-40%.

Co jest przyczyną nie tylko niskich, lecz także nieregularnych plonów w Polsce?

Odpowiedź na tak postawione pytanie ankietowe byłaby jednoznaczna: susza. Na drugim miejscu pojawiłaby się gleba - słaba, bo piaszczysta; i znowu odpowiadający mieliby rację.

Gdy to samo pytanie zadamy doradcy agrotechnicznemu, to odpowiedź będzie nieco inna, ze wskazaniem na:

• naturalnie niską żyzność gleb uprawnych
• duży odsetek gleb kwaśnych
• niezrównoważone nawożenie

W odniesieniu do czynnika nr 1 natychmiast pojawia się pytanie: z czego wynika naturalna niska żyzność gleb? Odpowiedź jest ponownie prosta i jednoznaczna. Około 60% gleb uprawnych w Polsce powstała z utworów piaszczystych. Gleby te zawierają mało koloidów, zarówno mineralnych, jak i organicznych, a tym samym są ubogie w składniki mineralne, takie jak: wapń, potas i magnez, a także podatne na zakwaszenie.

W Polsce rolnik, aby efektywnie wykorzystać wodę, bez której roślina nie pobierze niezbędnej ilości azotu w trakcie formowania się struktury plonu, musi inwestować w żyzność gleby.

Glebowy kompleks sorpcyjny

O żyzności gleby, która jest absolutną podstawą jej produktywności (rośliny uprawne - plony), decyduje zawartość koloidów, na które składają się cząstki ilaste i próchnica. O potencjale produkcyjnym świadczy zawartość cząstek ilastych oraz czynnik określający ilość próchnicy. Obie te składowe warunkują dwie istotne cechy gleby, czyli ilość zakumulowanej wody i składników mineralnych. Z tego powodu gleby wytworzone z glin są bardziej produktywne i mniej zawodne od gleb powstałych z piasków.

Potencjał gleby do akumulacji składników mineralnych określany jest terminem glebowy kompleks sorpcyjny (GKS). Jedną z najbardziej charakterystycznych cech GKS-u są nie tylko zawarte w nim składniki mineralne, lecz ich względny udział. W idealnej glebie składnikiem dominującym jest wapń (65%), następnie w wielokrotnie mniejszej ilości magnez (20%) i potas (5%). Pozostałe 10% wypełniają tzw. kationy kwaśne (H+ i Al3+). Spadek udziału wapnia w GKS, wiążący się najczęściej ze wzrostem udziału kationów kwaśnych, ogranicza uprawę roślin wrażliwych na ten czynnik czy też na zakwaszenie i w konsekwencji prowadzi do drastycznego spadku plonu, zwłaszcza w latach suchych.

Sulkalc - środek profilaktyczny do utrzymania żyzności gleb uprawnych

W produkcji rolniczej remedium na podstawową dolegliwość gleb w Polsce, czyli niedostateczną sprawność glebowego kompleksu sorpcyjnego wynikającą z niedoboru wapnia, może być Sulkalc. Nawóz ten w swym składzie zawiera dwa składniki mineralne w formie dostępnej dla rośliny, a mianowicie wapń (Ca2+) oraz siarkę siarczanową (S-SO4 2). Średnia zawartość siarki w nawozie kształtuje się na poziomie 14%, a tlenku wapnia 37%. Odczyn nawozu w wodzie waha się w zakresie od 6,5 do 7,0 pH.

Ocena rozpuszczalności nawozu wykonana w roztworze o pH 5,5 (gdyż taki odczyn przeważa w przeciętnej glebie w Polsce) wykazała dobre tempo uwalniania siarki i wapnia. W warstwie ornej gleby lekkiej, w warunkach pełnego wysycenia wodą (polowa pojemność wodna), rozpuszcza się około 200 kg/ha nawozu. Właściwości fizyczne nawozu zbudowanego z mikrokryształków sprzyjają ich migracji w głębsze warstwy gleby, co tym samym zwiększa rozpuszczoną ilość składników. Przeciętny zasięg systemu korzeniowego roślin waha się w zakresie 0,6-1,0 m. Stosując nawóz latem pod rośliny ozime, jesienią lub bardzo wczesną wiosną pod jare, można uzyskać dobre rozmieszczenie składników w strefie ukorzeniania się uprawianej rośliny.

Zalecane dawki nawozu zapewniają dobre zaopatrzenie roślin uprawnych nie tylko w wapń i siarkę, lecz także - poprzez poprawę warunków wzrostu systemu korzeniowego - w potas i fosfor. To podstawowy warunek zwiększenia efektywności azotu.

Wapń jest tym składnikiem mineralnym w glebie, do którego roli w intensywnej produkcji rolnej przywiązuje się coraz większą wagę, gdyż:

• bez wapnia nie zachodzą procesy podziału komórek pączków wzrostu, zarówno korzeni, jak i pędów nadziemnych,
• jest niezbędny do pojawienia się i wzrostu korzeni,
• w glebach kwaśnych jest antagonistą toksycznego glinu (Al3+ - składnik degenerujący system korzeniowy roślin uprawnych),4) jako składnik blaszki środkowej tkanek roślinnych jest niezbędny do formowania się tkanek rośliny; hamuje inwazyjność patogenów, głównie grzybów;
• kontroluje gospodarkę wodną rośliny, regulując wraz z potasem i chlorem dzienny rytm aparatów szparkowych.

Kluczową funkcją wapnia jest zapewnienie roślinie, zgodnie z rytmem jej rozwoju, warunków do sprawnego pobierania składników mineralnych. Dynamikę pobierania wody i składników mineralnych wynikającą z cyklów rozwojowych warunkuje sprawny system korzeniowy, który nie wypełni tych funkcji bez dostatecznej ilości wapnia w glebowym kompleksie sorpcyjnym.

Pamiętajmy więc, że niska produktywność gleb wytworzonych z utworów piaszczystych w pierwszej kolejności wynika z niedoboru wapnia w glebie.

Niedobór siarki jest powszechnie znany producentom rzepaku i pszenicy (gluten). Składnik ten jest niezbędny w warunkach intensywnie prowadzonej produkcji rolniczej, czyli w tych wszystkich gospodarstwach, w których stosuje się duże dawki azotu.

Brak tego pierwiastka ogranicza pobieranie azotu z gleby, a w jeszcze większym stopniu sprawność przetwarzania pobranego składnika w białko, co warunkuje z kolei szybkość wzrostu liści. Bilans siarki w glebach Polski z roku na rok wykazuje większe ujemne saldo (ryc. 1). Stan ten pośrednio informuje o pogarszającej się efektywności stosowanych nawozów azotowych.