Nowa choroba zbóż – naukowcy potwierdzili wirusa smugowatej mozaiki zbóż
Marcin Kaczmarek
Eksperci z Instytutu Ochrony Roślin potwierdzili występowanie w Polsce nowej choroby wirusowej zbóż – smugowatej mozaiki zbóż. Występowanie choroby w 2025 roku zostało potwierdzone już w 10 województwach, co nie wyklucza jej obecności w pozostałych.
Smugowata mozaika zbóż podobnie jak inne choroby wirusowe występujące na zbożach, nie może być zwalczana po zakażeniu rośliny. Bardzo ważną rolę w ograniczaniu rozprzestrzeniania się choroby pełnią działania zapobiegawcze i niechemiczne.
Nowa choroba zbóż w Polsce – jakie są jej objawy?
Na porażonych roślinach objawy choroby są widoczne przede wszystkim na liściach i mają postać smug. Mogą one przybierać różne barwy od żółto zielonej po czerwonawo-fioletową. Objaw ten jest mało specyficzny, dlatego też może być mylony z objawami chorób grzybowych lub zmianami fizjologicznymi powodowanym niedoborami składników pokarmowych, czy też stresem środowiskowym.
Potwierdzenie występowania wirusa wymaga badań laboratoryjnych, które mogą być przeprowadzone m.in. przez IOR PIB. Rośliny porażone są w gorszej kondycji, czyli są bardziej podatne na zainfekowanie przez grzyby patogeniczne, a także stres abiotyczny np. suszę, promieniowanie UV, aplikację środków ochrony roślin.
Jakie uprawy narażone są na występowanie choroby?
Szpeciel, który jest wektorem, może żerować na zbożach i kukurydzy oraz trawach. Spośród zbóż najbardziej narażone są uprawy pszenicy j i jęczmienia, w mniejszym stopniu pozostałe gatunki.
Czy straty powodowane przez wirus smugowatej mozaiki zbóż są duże?
Choroba pierwszy raz została zaobserwowana przez naukowców z Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego wiosną 2024 roku. W minionym sezonie wegetacyjnym 2024/2025 potwierdzono jej występowanie już w 10 z 16 województw.
Oznacza to, że sprawca choroby wirus smugowatej mozaiki zbóż (Tritimovirus tritici, wheat streak mosaic virus, WSMV), rozprzestrzenia się na polach uprawnych zbóż bardzo szybko. Na tym etapie obserwacji choroby i wywoływanych przez nią efektów, bardzo trudno określić jej znacznie gospodarcze.
Jak przenoszony jest wirus smugowatej mozaiki zbóż?
Wirus WSMV pomiędzy roślinami przenoszony jest przez wektor, jednak w przypadku tej choroby nie są nim mszyce ani skoczki. Wektorem jest szpeciel Aceria tosichella, który nie przenosi się pomiędzy roślinami w sposób aktywny, a bierny (np. przez wiatr). Agrofag jest bardzo mały i nie można go dostrzec gołym okiem.
Dodatkowo miejsce jego występowania na roślinie znacznie utrudnia jego monitoring nawet przy użyciu prostych narzędzi powiększających. Naturalnym miejscem występowania szkodnika są trawy dzikorosnące, z których przenoszony jest na zboża, gdzie żeruje w pochwie liściowej. Według obecnego stanu wiedzy szpeciel Aceria tosichella nie jest zwalczany przy pomocy zabiegów środkami owadobójczymi.
Wektorem wirusa smugowatej mozaiki zbóż jest nie tylko szpeciel, który przenosi chorobę pomiędzy roślinami w sezonie wegetacyjnym. Wirus WSMV może być także przenoszony z sezonu wegetacyjnego na kolejny z materiałem siewnym, który został wytworzony przez porażone roślin. Ten sposób przenoszenia wirusa jest niepokojący, biorąc pod uwagę trudność w rozpoznaniu choroby oraz powszechne wykorzystanie materiału siewnego z własnego rozmnożenia.
Jak ograniczać występowanie smugowatej mozaiki zbóż?
Kluczową rolę odgrywają działania profilaktyczne. Na pierwszym miejscu warto wskazać wysiew kwalifikowanego materiału siewnego wolnego od wirusa. W ograniczaniu ryzyka wystąpienia wirusa pomocne będzie także:
- odpowiednie zmianowanie
- zwalczanie samosiewów zbóż na ścierniskach, ale także w innych uprawach
- unikanie uprawy zbóż ozimych w bezpośrednim sąsiedztwie plantacji kukurydzy
Wirus WSMV jest kolejnym zagrożeniem dla prowadzenia upraw zbóż, który może wpływać negatywnie na potencjał plonowania. W celu zmniejszenia ryzyka jego występowania warto stosować metody zapobiegawcze, w tym wysiew zdrowego materiału siewnego.
Marcin Kaczmarek
Dział Doradztwa i Rozwoju
