Ujemne skutki przezimowania – co mogą znaczyć dla upraw i rolników

Przebieg pogody w okresie zimowym, niewłaściwie przygotowane pole i uprawy, mogą powodować negatywne konsekwencje dla zdrowia roślin i stanu plantacji. Zdolność upraw do przetrwania tych trudnych warunków zależy od takich parametrów jak:

• mrozoodporność — czyli zdolności do przetrwania w niskich temperaturach
• zimotrwałość — jest pojęciem szerszym, poza odpornością na niskie temperatury, obejmuje też takie czynniki jak: wiatr, długotrwała okrywa śnieżna, czy susza. Jest to zdolność roślin do przetrwania zimy

Kluczowym procesem umożliwiającym przetrwanie zimy jest hartowanie upraw. Jest to proces fizjologiczny, który poprzez regulację procesów wewnątrzkomórkowych, zwiększenie zawartości lipidów i białek czy zagęszczenie soków komórkowych zapobiega uszkodzeniom spowodowanym przez mróz.

Hartowanie zachodzi przez stopniowe obniżanie temperatury, skrócenie dnia, redukcja ilości dostępnego azotu azotanowego w glebie oraz w roślinie poprzez wbudowanie go w białka i odwodnienie komórek. Najtrudniejsze dla przetrwania roślin są długie zimy, zaczynające się nagle i wcześnie, trwające długo z naprzemiennymi okresami wyższych temperatur i mrozów bez okrywy śnieżnej, lub ze śniegiem zalegającym na polach bardzo długo.

A z jakimi sytuacjami możemy się spotkać w okresie zimy i przedwiośnia?

Wymarznięcie roślin

Jest to zamieranie roślin z powodu niskich temperatur, najczęściej na plantacjach bez okrywy śnieżnej, dotyczy głównie roślin, które nie przeszły procesu hartowania. Zdarza się też z powodu wznowienia wegetacji w okresie wyższych temperatur w grudniu i styczniu, a następnie nagłego ochłodzenia i mrozu bez okrywy śnieżnej.

Cząsteczki wody w roślinach zamieniają się w kryształki lodu i niszczą strukturę komórek. Wymarznąć mogą liście — roślina ma szansę się zregenerować, ale jak przemarznie węzeł krzewienia, to roślina zamiera całkowicie. Najbardziej na przemarznięcie odporny jest węzeł krzewienia żyta, wytrzyma ok -18°C, w pszenicy ok -15°C, a najmniej odporny jest jęczmień ok -12°C.

Na proces wymarzania poza warunkami pogodowymi duży wpływ ma dobór odmiany pod kątem zimotrwałości, stanowisko, termin siewu, nawożenie.

Wysmalanie roślin

Jest to uszkodzenie roślin spowodowane niską temperaturą i wiatrem bez okrywy śnieżnej. Rośliny w takich warunkach przez dłuższy czas nadmiernie oddają wodę, co powoduje osłabienie węzła krzewienia. Z powodu zamarzniętej gleby rośliny nie mogą odbudować zapasów wody, więdną i zamierają.

Wysadzenie roślin

Jest to zjawisko, które występuje, gdy woda w glebie zamarza i zmienia się w lód. Woda zamarzając zwiększa objętość, zmienia strukturę gleby i ma zdolność do podnoszenia się. Może dojść do uszkodzenia i wypchnięcia korzeni rośliny z gleby. Uszkodzone korzenie osłabiają roślinę, zmniejszają jej zdolność do pobierania składników pokarmowych i wody, objawy mogą być dopiero widoczne jak rusza wegetacja. Wysadzenie może spowodować znaczne straty w plonie a w skrajnych przypadkach połączonych z wiosenną suszą, likwidację całej plantacji.

Wymoknięcie roślin

Jest to zjawisko gnicia korzeni i zamierania roślin z powodu braku tlenu, na obszarze gdzie dłużej zalega woda z opadów lub roztopów śniegu. Wody nie wchłania zamarznięta gleba lub jest problem z odprowadzeniem wody z pola. Takie zjawisko często występuje na polach gdzie jest zła struktura gleby.

Gleba jest zbyt zbita, z podeszwą płużną, niską zawartością próchnicy i ograniczonym życiem biologicznym. Próchnica ma niesamowitą zdolność do magazynowana wody, a mikroorganizmy przemieszczając się w głąb profilu glebowego, drążą kanały, które pomagają odprowadzić nadmiar wody z pola.

Wyprzenie roślin

Jest to zjawisko, w którym rośliny zamierają z powodu braku tlenu. Dzieje się to pod zalegającą okrywą śnieżną, przy trwającej wegetacji i niezamarzniętej glebie. Bardzo często wyprzeniu towarzyszy porażenie pleśnią śniegową.

Choroba wywoływana przez grzyba Microdochium nivale występuje najczęściej wczesną wiosną lub pod koniec zimy na liściach i pędach, gdy śnieg długo zalegał na polach, Najlepiej rozwija się w temperaturach 0 - 10°C. Gdy śnieg się roztopi, na liściach pojawia się biało — różowa watowata grzybnia. Głównym źródłem infekcji są resztki pożniwne, a sprawca jest patogenem względnym i rozwija się na martwej tkance. Liście i bardzo często również stożek wzrostu zamierają. Plantacja zostaje mocno przerzedzona, a rośliny, które przetrwają są osłabione.

Jak zapobiegać i zwalczać pleśń śniegową?

• przyspieszać mineralizację resztek pożniwnych stosując jesienią preparat Convert WG
• terminowy siew oraz unikanie zbyt gęstego siewu
• stosowania zasad dobrego płodozmianu
• materiał siewny kwalifikowany i zaprawiany
• gdy już wystąpią objawy — przejazd lekką broną i zasilenie plantacji azotem
• czyszczący zabieg T0 miedzią i siarką o wysokiej bioaktywności — IonBlue
• substancją aktywną, która bardzo dobrze działa zapobiegawczo, leczniczo i wyniszczająco jest protiokonazol

Ubezpieczenia rolne upraw ozimych każdego roku cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony producentów rolnych.

Ujemne skutki przezimowania to najważniejsze ryzyko, od jakiego w okresie jesiennym możemy ubezpieczyć uprawy: rzepak ozimy oraz zboża ozime (pszenica, jęczmień, żyto, pszenżyto). Najczęściej wybierany jesienią pakiet przez rolników obejmuje również ubezpieczenia od szkód spowodowanych przez przymrozki wiosenne, grad i ogień.

Dzięki zawarciu ubezpieczenia od ujemnych skutków przezimowania można liczyć na rekompensatę za poniesione straty i wypłatę odszkodowania z tytułu wystąpienia: wymarznięcia, wyprzenia, wysmalenia, wysadzania lub wymoknięcia roślin.

Koszt ochrony w przypadku jesiennych ubezpieczeń upraw jest spory, ale rolnicy mogą skorzystać z dopłaty budżetu Państwa do 65%.