Choroby pszenicy w zależności od przedplonu — rozpoznanie i zwalczanie grzyba w pszenicy

Pszenica odznacza się największymi wymaganiami siedliskowymi spośród roślin zbożowych. Roślinę tę należy uprawiać po najlepszych przedplonach, np. okopowych, strączkowych, krzyżowych.

W płodozmianach gdzie występuje zwiększony udział zbóż, możemy wprowadzić owies jako roślinę fitosanitarną. Skutkiem niekorzystnego następstwa roślin jest między innymi obniżka plonu i jego parametrów.

Udział zbóż w strukturze zasiewów w wielu rejonach Polski jest bardzo wysoki, przez co wzrasta zagrożenie porażeniem chorobami grzybowymi, które wywołują m.in. choroby podstawy źdźbła.

Jak przedplon wpływa na choroby pszenicy jako rośliny następczej?

Przedplon ma istotny wpływ na występowanie chorób grzybowych w roślinach następczych, kształtuje on warunki glebowe i mikrobiologiczne, które sprzyjają i hamują rozwój patogenów chorobotwórczych. Presję chorób grzybowych w zbożach, możemy zmniejszyć poprzez zastosowanie odpowiedniego płodozmianu, co zmniejszy ryzyko porażenia przez choroby dla rośliny następczej.

Wybór odpowiedniego przedplonu może zredukować ryzyko występowania chorób grzybowych, które mogą ograniczyć znacznie plony pszenicy. Źródłem infekcji często występujących chorób pszenicy takich jak np.: mączniak prawdziwy, fuzarioza, septorioza liści czy brunatna plamistość liści są resztki pożniwne w glebie. Aby zmniejszyć ryzyko występowania chorób odglebowych, można zastosować produkt Convert WG w rekomendowanej dawce 1 kg/ha w celu lepszego rozkładu resztek pożniwnych.

Ważne jest, aby analizować, jakie rośliny były uprawiane na polu wcześniej, ponieważ niektóre z nich sprzyjają rozwojowi patogenów, które później dają o sobie znać w uprawie rośliny głównej. 

Wysiewając pszenicę po innych roślinach zbożowych takich jak pszenżyto, jęczmień ryzyko chorób grzybowych jest znacznie wyższe. Przykładem może być mączniak prawdziwy, który może przetrwać w resztkach pożniwnych. Kolejną ważną i niebezpieczną chorobą zbóż jest fuzarioza kłosów, która jest wynikiem infekcji grzybów z rodzaju Fusarium, która występuje najczęściej, gdy uprawiamy pszenicę po pszenicy (monokultura).

Uprawiając pszenicę po roślinach strączkowych takich jak np. soja, łubin, bobik i groch, które poprawiają strukturę gleby, wiążą azot atmosferyczny dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, co sprawia, że zwiększa się zawartość azotu w glebie, a to korzystnie wpływa na roślinę następczą, która będzie wymagała tego plonotwórczego pierwiastka w okresie wegetacyjnym.

Dzięki wiązaniu azotu atmosferycznego przez rośliny strączkowe możemy obniżyć poziom nawożenia azotem i dzięki temu obniżyć koszty produkcji. Korzenie roślin strączkowych poprawiają również strukturę gleby, zwiększając jej przepuszczalność i aerację, ułatwia to rozwój korzeni dla rośliny następczej. 

Według licznych badań naukowych plon ziarna zbóż i jego jakość zależy m.in. od stopnia porażenia roślin w okresie wegetacji przez grzyby chorobotwórcze. Obecność chorób zależy od wielu czynników (np. uproszczone systemy uprawy są najczęściej przyczyną zwiększonego występowania patogenów).

Wysoki poziom intensywności uprawy zbóż, przy jednoczesnej dużej ich koncentracji w zmianowaniu stwarza korzystne warunki dla rozwoju wielu sprawców chorób grzybowych w tym chorób podsuszkowych.

Ważnym aspektem jest też oddziaływanie warunków pogodowych, zwłaszcza wilgotnościowych na sprawców chorób. Pszenica w okresie wegetacji najczęściej jest atakowana przez fuzariozę kłosów, mączniaka prawdziwego, łamliwość źdźbła oraz septoriozę liści.

Choroby w okresie T1

W okresie T1 pszenica jest narażona na choroby grzybowe, które bezpośrednio wpływają na plonowanie i jakość ziarna. Taką chorobą jest mączniak prawdziwy zbóż i traw, pierwsze objawy mogą już wystąpić jesienią lub wczesną wiosną w postaci białych nalotów – plam na liściach.

Podczas rozwoju choroby opanowuje coraz większą powierzchnię liści, źdźbła a w późniejszych fazach rozwojowych kłosy roślin. Mączniak zimuje w postaci grzybni na samosiewach, oziminach oraz trawach.

• Łamliwość podstawy źdźbła – to choroba, w której osłabieniu ulega struktura łodygi co w konsekwencji prowadzi do jej złamania i utrudnia zbiór. Główną przyczyną choroby są infekcje grzybowe tj. Fusarium, jak również nadmierne nawożenie azotowe czy zbyt gęsty siew. Chorobę ograniczamy stosując najnowsze rozwiązania fungicydowe oraz wybierając odmiany o zwiększonej odporności na patogen.
• Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła – jest chorobą zbóż i traw, wywoływaną przez grzyby z rodziny Fusarium. Choroba rozwija się w wilgotnych warunkach, szczególnie w okresach deszczowych, objawia się martwicą i brunatnieniem tkanek w okolicy podstawy źdźbła.

Choroby w okresie T2

Dla pszenicy okres T2 to czas, kiedy rośliny są szczególnie narażone na rozwój chorób grzybowych, w tym czasie w roślinie zachodzi m.in. proces kwitnienia.

• Jedną z najczęściej występujących chorób jest septorioza liści, która objawia się charakterystycznymi plamami na liściach. Choroba ogranicza powierzchnię fotosyntetyczną rośliny, co negatywnie wpływa na plonowanie.
• DTR – brunatna plamistość liści jest chorobą grzybową najczęściej występującą w płodozmianach zbożowych oraz tam, gdzie jest uproszczona uprawa. Choroba najlepiej rozprzestrzenia się przy umiarkowanej temperaturze i dużej wilgotności, gdzie przedplonem były rośliny zbożowe. Skutecznym rozwiązaniem w zwalczaniu choroby będzie zastosowanie fungicydów z grupy (SDHI), strobiluryn oraz triazoli. Chorobę również skutecznie ograniczymy dobierając odpowiednie odmiany, stosując odpowiednią uprawę pożniwną wraz z zastosowaniem produktów bakteryjnych na rozkład resztek pożniwnych. 

Rdza brunatna i żółta – są to dwie różne choroby grzybowe wywoływane przez różne gatunki grzybów.

• Rdza brunatna (Puccinia recondita) – objawami są charakterystyczne brunatnopomarańczowe plamy, które z czasem przekształcają się w rdzawą proszkowatą masę zarodników. Choroba rozwija się w ciepłych i wilgotnych warunkach, jej kontrola polega na stosowaniu fungicydów i doborze odmian o podwyższonej odporności na chorobę.
• Rdza żółta (Puccinia strillformis) – atakuje głównie liście zbóż tworząc żółte podłużne paski, które z czasem przechodzą w brązowe plamy. Choroba jest groźna szczególnie w chłodniejszych i wilgotnych warunkach wiosennych.

Choroby w okresie T3

W tym czasie pszenica jest już po kwitnieniu, jednak wciąż jest narażona na niektóre choroby, które atakują kłos i ziarno, co ma bezpośredni wpływ na plonowanie oraz jakość ziarna. 

• Fuzarioza kłosów – infekcja rozwija się w warunkach ciepłych i wilgotnych okresie kwitnienia zbóż. Objawia się od białymi, różowymi lub czerwonymi przebarwieniami na kłosach. Zainfekowane kłosy mogą mieć zniekształcone i zmniejszoną jakość ziarna, które mogą zawierać mykotoksyny stanowiące zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Choroba prowadzi do znacznych strat w plonach.
• Septorioza plew – wywołana jest przez grzyby z rodzaju Septoria. Atakuje pszenicę powodując uszkodzenia plew, które objawiają się pojawieniem się wodnistych, brunatnych plam na ich powierzchni, które z czasem stają się ciemniejsze. Choroba ma potencjał rozwojowy w warunkach wilgotnych, zwłaszcza podczas kwitnienia i dojrzewania roślin. 
• Czerń zbóż – grzyby powodujące tę chorobę są pasożytami następczymi, które zasiedlają osłabioną lub obumarłą tkankę roślinną. Cechą charakterystyczną jest czarne zabarwienie na kłosach, a także na liściach i źdźbłach. Wzmożone występowanie czerni jest przy chorobach podstawy źdźbła i żółtej karłowatości. Grzyby powodujące czerń, stają się dużym problemem, ponieważ wskutek przejścia z liści i plew na ziarno wpływają bezpośrednio na jakość ziarna.

Pozostałe choroby zbóż

Oprócz chorób grzybowych należy również pamiętać o chorobach bakteryjnych i wirusowych

Do chorób bakteryjnych można zaliczyć m.in.:

• Bakteriozę liści pszenicy (Xanthomonas translucens)
• Zgnilizna korzeni i podstawy łodygi (Pactobacterium carotovorum)

W przypadku chorób wirusowych wyróżniamy:

• Żółta karłowatość pszenicy (Wheat yellow dwarf virus)
• Wirus mozaiki pszenicy

Wyżej wymienione choroby wraz z chorobami grzybowymi prowadzą do znacznych strat w uprawach zbóż takich jak np. pszenica ozima.

Dlatego zalecana jest odpowiednia profilaktyka i zwalczanie chorób w poszczególnych fazach BBCH rozwojowych roślin.