Wirus BYDV - żółta karłowatość jęczmienia: objawy choroby i jak przed nią chronić?
Dominika Wolna
Presja chorób wirusowych jest z roku na rok coraz większa, a porażenie roślin w niektórych regionach wynosi nawet 65%. Od kilku lat problem stanowi żółta karłowatość jęczmienia, która występuje również w uprawie pszenicy i kukurydzy. Ochrona przed tym wirusem to przede wszystkim profilaktyka, którą należy rozpocząć już jesienią.
Czym jest żółta karłowatość jęczmienia?
Żółta karłowatość jęczmienia (BYDV – Barley Yellow Dwarf Virus) to jedna z najgroźniejszych chorób wirusowych zbóż. Może mieć istotny wpływ na plonowanie pszenicy, jęczmienia czy nawet kukurydzy. Plantacja zainfekowana wirusem jest w praktyce skazana na likwidację. Zwiększenie nawożenia mineralnego nie przynosi skutku, tak samo, jak stosowanie fungicydów czy stymulatorów wzrostu. Bardzo niski plon nie zrekompensuje poniesionych kosztów.
Objawy żółtej karłowatości jęczmienia
Rośliny zaatakowane wirusem są o wiele mniejsze, mają słabe korzenie i wydają niższy plon. Objawy łudząco przypominają deficyt wody, ale występują placami, są ogniskowo rozrzucone. Można je pomylić z mozaiką glebową stanowiska. Chorobę jest bardzo trudno zdiagnozować, w szczególności, gdy ktoś nie miał z nią nigdy do czynienia. W przypadku wątpliwości i podejrzeń warto zlecić badania laboratoryjne.
Wirusy są przenoszone przez mszyce przez cały okres występowania na zbożach, jednak najgroźniejsze są infekcje jesienne roślin ze względu na długi czas pozwalający na wzrost ich koncentracji.
Mszyce — groźne wektory wirusów zbóż
Źródłem zakażenia nie jest materiał siewny, inne chore rośliny czy gleba. Jedynym wektorem przenoszącym wirus wywołujący BYDV są mszyce, które występują masowo i są obecnie jednym z istotnych szkodników roślin uprawnych.
Nie wszystkie owady zaobserwowane jesienią na oziminach muszą być infekcyjne, co można ocenić na podstawie barwy embrionów mszyc po ich uprzednim rozpreparowaniu.
Embriony mszyc infekcyjnych zabarwione są na ciemnobrunatno. Mszyce nieinfekcyjne mają kolory w tonacji zielonoczarnej, zwłaszcza w okolicy syfonów – rurki na końcu odwłoku są czarne, pokryte dość silnie nalotem woskowym. Embriony mszyc nieinfkecyjnych zabawione są na jasnobrązowo. Owady będące wektorami wirusów są brązowozielone, a w okolicy syfonów brązowe.
W warunkach polowych można stwierdzić występowanie mszyc-wektorów jeszcze przed żniwami, sprawdzając ich zabarwienie i sposób zasiedlania roślin.
Mszyce żerujące na kłosach i górnych partiach roślin nie infekują, natomiast te zainfekowane wirusem BYDV skupiają się na łodygach tuż przy powierzchni ziemi. Straty plonu spowodowane BYDV mogą sięgać 30–40%, a czasami trzeba zlikwidować całą uprawę.
Jak szkodniki wpływają na roślinę?
Rośliny zainfekowane żółtą karłowatością jęczmienia cechuje charakterystyczny krzaczasty pokrój, występuje również zahamowanie wzrostu i rozwoju zbóż oraz redukcja źdźbeł kłosowych. Czasami trudność sprawia rozróżnienie objawów zawirusowania od tych ukazujących kondycję fizjologiczną roślin, spowodowaną np. suszą bądź nieodpowiednim nawożeniem.
Sposoby działania mszyc na roślinę:
- wysysanie soków i przez to redukcja dostępnej ilości cukrów
- jako wektory chorób wirusowych
- ułatwianie zakażenia i rozwoju chorób grzybowych
Progi ekonomicznej szkodliwości, czyli kiedy największe ryzyko BYDV?
| Szkodnik | Termin obserwacji | Metoda obserwacji | Próg szkodliwości |
|---|---|---|---|
| Mszyca czeremchowo-zbożowa Rhopalosiphum padi L. | Okres wiosenno-letni: kłoszenie lub zaraz po wykłoszeniu | Ustawianie wypełnionych wodą z detergentem żółtych naczyń na wysokości ok. 1,5 m lub aparatów ssących | 5 mszyc na kłosie ze 100 losowo wybranych źdźbeł |
| Okres jesienny: już na kilkudniowych siewkach | Nacinanie roślin przy szyjce korzeniowej. Należy wykopać z korzeniami w różnych punktach pola po 25 roślin (ogółem 100– 150 roślin) i liczyć mszyce, zarówno osobniki dorosłe, jak i larwy | Pojawienie się pierwszych mszyc w dolnych partiach roślin, szczególnie tuż przy powierzchni ziemi | |
Mszyca zbożowa Sitobion avenae F. Mszyca różano-trawowa Metopolophium dirhodum Walk. | Okres wiosenno-letni: od fazy pełni kłoszenia do początku fazy dojrzałości mlecznej wszystkich gatunków zbóż | Należy rośliny czerpakować (co najmniej 50 uderzeń czerpaka, idąc po przekątnej pola) w spodziewanym terminie wystąpienia mszyc (od połowy maja). Czerpakowanie należy powtarzać co 3–4 dni, aż do stwierdzenia pierwszych mszyc. Dalsze obserwacje należy przeprowadzać bezpośrednio na kłosach. Ustawianie wypełnionych wodą z detergentem żółtych naczyń na wysokości ok. 1,5 m lub aparatów ssących | 5 mszyc na kłosie ze 100 losowo wybranych źdźbeł |
Działania chroniące zboża przed wirusem
Prawidłowo prowadzona ochrona przed chorobami wirusowymi oparta jest na profesjonalnym, precyzyjnym monitoringu swojej plantacji. Warto pamiętać, że nie ma innego sposobu zabezpieczenia przed wirusem BYDV niż zwalczanie mszyc. Należy jednak stosować metody, które nie zakłócą życia gatunków pożytecznych, np. pszczół czy biedronek będących naturalnym ich wrogiem.
Środki chemiczne na jesienne zabiegi
W razie potrzeby przeprowadzenia zabiegu jesienią trzeba mieć na uwadze, że optymalne działanie środków chemicznych wymaga odpowiedniej temperatury – pyretroidy działają w temperaturze poniżej 20°C, a w wyższych temperaturach ich skuteczność jest ograniczona. Zabieg insektycydowy powinno się wykonać tylko w uzasadnionych przypadkach, po przekroczeniu ekonomicznego progu szkodliwości mszyc.
Rozwiązania insektycydowe na mszyce do stosowania jesienią:
Profilaktyczne działania ochrony zbóż przed wirusem żółtej karłowatości jęczmienia
Profilaktyczne działania ochrony zbóż przed wirusem BYDV to przede wszystkim właściwy płodozmian, usuwanie roślin będących drugimi żywicielami, wczesny siew zbóż jarych i późny ozimych, a także zrównoważone nawożenie azotowe. Mszyce potrzebują dużą ilość rozpuszczalnych związków azotowych, dlatego stosowanie nawozów sprzyja ich rozwojowi. Nie wolno zapominać również o ochronie naturalnych wrogów mszyc (np. biedronek), izolacji przestrzennej od innych zbóż i kukurydzy oraz koszeniu traw na brzegach pól.
Dominika Wolna
Redakcja Osadkowski.pl