Wiosenne nawożenie – jaka jest rola azotu ?

Źródła azotu i ich dostępność

Związki organiczne (białka, aminokwasy, amidy, aminy, kwasy nukleinowe, próchnica, mocznik) - pozostałości obumarłych szczątków roślin i zwierząt, resztek pożniwnych oraz odchodów. Są źródłem 90% azotu w glebie, jednak dostępne dla roślin w niewielkich ilościach. Jedynie mocznik jest dobrze przyswajalną formą azotu organicznego, występującą w glebie jako produkt rozpadu białka lub odchodów zwierzęcych, stosowaną także w postaci nawozu azotowego w nawożeniu doglebowym i dokarmianiu dolistnym. Rośliny wykorzystują mocznik przy udziale enzymu zwanego ureazą.

mocznik + ureaza + H2O → 2 NH3 (amoniak) + CO2

Wytworzony amoniak jest sorbowany przez glebę, dostępny dla roślin i zabezpieczony przed stratami. Ulega dalszym przemianom w formę azotanową. Mocznik natomiast nie jest sorbowany i może ulegać wypłukaniu przez wody opadowe, podobnie jak jon azotanowy NO3 - .
Mocznik jest niezastąpiony w jesiennym nawożeniu ozimin oraz wiosną, gdyż nie powoduje rozhartowania roślin, a im wyższa temperatura gleby, tym szybciej działa.

Związki amonowe - pochodzą z amonifikacji (mineralizacji), czyli biologicznego rozkładu szczątków zwierzęcych i roślinnych.
białka → peptydy → aminokwasy → amoniak (wiązany przez kompleks sorpcyjny)
Proces mineralizacji przebiega bardzo wolno i zależy od dostępności wody oraz odpowiednich warunków do rozwoju mikroorganizmów glebowych (grzybów, bakterii, promieniowców). W ciągu roku zaledwie 2-3% azotu w formie organicznej bywa mineralizowane.
Forma amonowa dostarczana w postaci nawozów mineralnych jest typową formą przedsiewną. Działa wolno i w niskich temperaturach, szczególnie dobrze przyswajana jest przez młode rośliny. Sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego i krzewieniu. Jest wolniej pobierana przez rośliny, jednak wymaga mniejszego nakładu energii na przemiany już w roślinie i jest od razu wbudowywana w struktury aminokwasów i białek.

Związki azotanowe - w glebie pochodzą z nitryfikacji, to znaczy z biologicznego utlenienia amoniaku przeprowadzonego przez bakterie nitryfikacyjne. Proces ten przebiega intensywnie na glebach przewiewnych i o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Gleby zakwaszone, o złej strukturze i susza glebowa hamują przemianę amoniaku. Związki azotanowe nie są sorbowane przez glebę i ulegają wypłukaniu. Akumulują się w tkankach, przez co w okresach niskich temperatur i przymrozków mogą powodować rozhartowanie i uszkodzenia roślin.
Związki azotowe nazywane również saletrzanymi lepiej działają w wyższych temperaturach i nie jest konieczne mieszanie ich z glebą, dlatego uważane są za typową formę pogłówną stosowaną w okresie intensywnego wzrostu roślin.
Forma saletrzana ogranicza rozwój systemu korzeniowego, przez co powoduje większą wrażliwość roślin nawet na krótkotrwałe niedobory wody.

Formy azotu - tematem wieloletniego sporu naukowców była odpowiedź na pytanie, która forma azotu ma większe znaczenie i jest najodpowiedniejsza w odżywianiu roślin: czy azotanowa, bo jest najszybciej przyswajana, czy amonowa, która w roślinie nie musi ulegać redukcji i nie wymaga dodatkowego nakładu energii. Dziś już wiemy, że obie formy są odpowiednie, a ich lepsze lub gorsze działanie zależy od warunków środowiska i gatunku rośliny.
Wpływ form na odczyn podłoża - sole amonowe są fizjologicznie kwaśne i powodują zakwaszenie podłoża w trakcie pobierania NH4 + przez roślinę, azotany (NO3 -) są natomiast fizjologicznie zasadowe, więc alkalizują podłoże. W związku z tym lepszy efekt na glebach kwaśnych uzyskamy po zastosowaniu nawozów zawierających azotany. Sole amonowe są więc bardziej efektywne na glebach obojętnych oraz przy nawożeniu roślin dobrze znoszących kwaśny odczyn gleby (ziemniaki, żyto, owies, kukurydza).
Pomocne mikroelementy - mają bardzo duży wpływ na przyswajalność obu form azotu. Mo wchodzi w skład enzymów redukujących azotany do amoniaku, a Mn, Fe i Cu są aktywatorami enzymów, dlatego właśnie rośliny żywione dużymi dawkami azotanów wymagają dodatkowego odżywiana tymi właśnie mikroskładnikami.